Landschapskader Beekdaelen

De jonge gemeente Beekdaelen wil een nieuw en veelzijdig landschapskader definiëren dat het beleid ten aanzien van het landschap integraal verdiept en ruimtelijk vertaalt. Doordat Beekdaelen ontstaan is uit de voormalige gemeenten Onderbanken, Nuth en Schinnen, ontstond de kans om het gebied als een nieuwe landschappelijke eenheid te bezien – de grootste landelijke gemeente van Zuid-Limburg. Waar voorheen de drie gemeentes afzonderlijk beleid maakten, doet zich nu de kans voor om Beekdaelen als integraal en duidelijk geheel te ontwikkelen en voor te bereiden op de toekomst.

De nieuwe omgevingswet verplicht elke gemeente een Omgevingsvisie (GOVI) te ontwikkelen. In voorbereiding daarop heeft de gemeente Beekdaelen aan HeusschenCopier de opdracht gegeven om de waardes, kenmerken en potenties van hun landschap in beeld te brengen en te duiden waar verdere ontwikkeling nodig is. Hiermee heeft het landschap een stevige positie gekregen: het is duidelijk wat het behouden waard is, waar nog ruimte voor verbetering zit, en hoe het landschap bij kan dragen aan nieuwe ontwikkelingen die nu spelen. De inzichten die dit ontdekkingsproces opleverde zijn vervat in een inspirerend landschapskader. Doel is om het landschap als uitgangspunt te benutten om oplossingen te vinden voor de opgaves waar de gemeente voor staat.

Specifiek voor Beekdaelen kunnen we hierbij denken aan het aanpakken van lokale wateroverlast, het behoud en herstel van kleine landschapselementen of het voorkomen van ruimtelijke versnippering rondom de kernen. Tegelijkertijd zijn er opgaves die voortkomen uit de ruimtevraag van specifieke sectoren, zoals de landbouw of recreatie of woningbouw. 

Naast deze lokale opgaves dienen zich grote maatschappelijke vraagstukken aan, die deels voortkomen uit landelijk of provinciaal beleid. Voorbeelden zijn de energietransitie, het aanjagen van circulaire landbouw, of het creëren van een gezonde woon- en werkomgeving. Door deze opgaves samen met actoren in het landschap op te pakken wordt de “vermaatschappelijking” van het landschap vormgegeven. Anderzijds zijn er ook opgaves die voortkomen uit de toestand van het landschap zelf. We kunnen hierbij denken aan het tegengaan van verrommeling, verdroging op de plateaus of versnippering van natuurgebieden.

Daarom is “Leven en werken met het landschap” als leidend motief omarmd. Door met het landschap te werken, kunnen we de relatie tussen de landschappelijke kwaliteit en gebruik versterken en – waar nodig – herstellen. Door tijdens het proces zorgvuldig te werken aan een breed draagvlak, vergroten we de kans op succes. 

In de eerste instantie hebben we met een breed ambtelijk team ronde-tafelsessies georganiseerd. Hierdoor kregen we voeling met de complexiteit van de vraagstukken die speelden. Waar wringt het en waar zit de ruimte? Waar kunnen mensen elkaar vinden en waar botst het? En vooral – hoe kunnen we op basis van gedeelde belangen en een heldere visie verder?

Voor een duurzame vermaatschappelijking is het noodzakelijk dat ontwikkelingen breed gedragen worden. Door stakeholders een (pro)actieve rol te laten spelen in hoe het landschap zich ontwikkelt ontstaat betrokkenheid en gedeeld eigenaarschap. Het inspiratiekader is dus een springplank voor interactie, het benutten van landschappelijke waarden, en de basis voor een brede en duurzame landschapsontwikkeling die gezamenlijk wordt ingezet. De mogelijkheden die we hier schetsen hoeven niet in een bepaalde volgorde te worden gerealiseerd, wat het kader een zekere flexibiliteit geeft. De interactie met de stakeholders is in dit proces vormgegeven middels een aantal bijeenkomsten waarin kansen en pijnpunten werden bediscussieerd.

Het resulterende landschapskader is geen rigide handleiding die alleen wordt geraadpleegd als er problemen worden gesignaleerd. Integendeel, het is een ontwikkelingsinstrument die kaders biedt waarmee toekomstige transities en ontwikkelingen kunnen worden vormgegeven, met als vertrekpunt de potenties van de landschappelijke kenmerken, maar tegelijkertijd met ruimte voor maatwerk door diverse actoren in het landschap – niet alleen nu, maar ook in de toekomst. Zo wordt het landschapskader een instrument dat zijn waarde blijft bewijzen voor alle partijen die aan het landschap van de toekomst bijdragen.

In een uitgebreide analyse zijn de kernkwaliteiten van het Beekdaelense landschap in kaart gebracht. Hiermee is de omgevingskwaliteit van het landschap in de gemeente geduid en zijn specifieke (ruimtelijke) kenmerken verbeeld.

Op basis van de landschapskenmerken is een toekomstig landschappelijk raamwerk opgesteld dat de belangrijkste ontwikkelingspunten weergeeft, maar dat vooral richting geeft om de landschappelijke basis te versterken.

Voor de thema’s natuur, landbouw, water, toerisme en sociaal domein zijn deeluitwerkingen opgenomen die op visieniveau weergeven waar en hoe het landschappelijk raamwerk middels gezamenlijke actie en heldere doelen ontwikkeld en versterkt kan worden.

Het landschapskader definieert de toekomstige koers op hoofdlijnen en zonder te verzanden in details. Door op structuurniveau over het landschap na te denken, en ontwikkelingen, stakeholders en mogelijkheden te koppelen ontstaan uitnodigende routekaarten naar de toekomst. De visie die aan deze kaarten ten grondslag ligt inspireert, informeert en daagt uit tot samenwerking en interactie. Hierdoor heeft de gemeente Beekdaelen de middelen in handen om het landschap te vermaatschappelijken voor de toekomst.

 

Locatie

Opdrachtgever

Jaar

Team

Beekdaelen

Gemeente Beekdaelen

2021-2022

Marc Heusschen, Pim Lucassen, Otto Paans, Sonal Takkar